دفن شدگان در قبرستان معلاةقبرستان معلاة، گورستانی معروف در مکه می‌باشد، که افرادی در آن دفن هستند. ۱ - عبدالمطلبعبدالمطّلب ـ گفته می شود یکی از چهره های مهم بنی هاشم که در قبرستان حجون دفن شده، عبدالمطّلب، جدّ پیامبر(صلی الله علیه وآله)است. او از افراد بسیار با شخصیت شهر مکه بود که میان عرب ها نفوذی فراوان داشت. عبدالمطّلب دو سال سرپرستی رسول خدا(صلی الله علیه وآله) را عهده دار بود. برخی از اعمال او که به احتمال قریب به یقین، برگرفته از سنّتابراهیمی و از مکتب حُنَفا بود، همچون سنّتی در میان عرب ها مورد پیروی قرار گرفت و حتی اسلام نیز شماری از آنها را تأیید کرد. عبدالمطّلب را باید یکی از احیاگران آیین ابراهیمی دانست. ۲ - ابوطالبابوطالب ـ چهره شاخص دیگر، ابوطالب فرزند عبدالمطّلب و عموی پیامبر(صلی الله علیه وآله)است. وی در پرده تقیّه توانست حمایتی قابل ستایش از رسول خدا(صلی الله علیه وآله) در برابر فشار مشرکان به عمل آورد. او در برابر تهدیدهای قریش، حاضر نشد رسول خدا(صلی الله علیه وآله) را به آنان تسلیم کند و حمایت آشکار خود را از آن حضرت در همه مراحل اعلام کرد. اشعار زیادی از ابوطالب بر جای مانده که، علاوه بر ایمان عمیق او، نشان دهنده چهره ادبی این بزرگمرد هاشمی است. این اشعار، ضمن دیوان وی که در قرن سوم فراهم آمده، موجود و به چاپ رسیده است. بر اساس اسناد دقیق تاریخی، وی بزرگترین حامی پیامبر(صلی الله علیه وآله) در سال های خفقان در مکه بود. ابوطالب در همان آغاز بعثت، فرزندانش علی و جعفر را به خدمت رسول خدا(صلی الله علیه وآله) فرستاد و خود نیز تا سال دهم بعثت که زنده بود، هرگز در دفاع از آن حضرت کوتاهی نکرد. ۳ - حضرت خدیجهخدیجه(علیها السلام) ـ چهره دیگر مدفون در قبرستان ابوطالب، حضرت خدیجه است. او زنی فداکار و ایثارگر و نخستین زن مؤمن به رسول خدا(صلی الله علیه وآله) بود. وی تمامی اموال خود را وقف پیشبرد اسلام کرد و در برابر فشاری که قریش بر رسول خدا(صلی الله علیه وآله) وارد می کردند، بهترین یار صمیمی او در خانه محسوب می شد. رسول خدا(صلی الله علیه وآله) همیشه از او به نیکی یاد می کرد تا جایی که حسادت برخی از همسران وی برانگیخته می شد، اما آن حضرت از تحسین خدیجه(علیها السلام) خودداری نمی کرد. گفتنی است که روی قبر حضرت خدیجه بقعه ای بوده که آن را خراب کرده اند. همین طور بقعه های دیگری روی برخی از مزارهای دیگر وجود داشته که تخریب شده است درباره خراب کردن آن و آثار بجای مانده، ملاحظه فرمایید گزارش فارسی کتاب فی منزل الوحی از محمد حسین هیکل را در مجله میقات [۱]
کتاب فی منزل الوحی از محمد حسین هیکل را در مجله میقات، ش ۹، ص۲۲۲.
در باره قبرستان ابوطالب نگاه کنید به مقاله جنة المعلاة از سیدعلی قاضی عسکر در فصلنامه میقات حج. [۲]
مقاله جنة المعلاة از سیدعلی قاضی عسکر در فصلنامه میقات حج، ش۴، ص۱۷۴ ـ ۱۶۵.
این که بقعه ها دقیقا روی محل دفن اجداد پیامبر(صلی الله علیه وآله) ساخته شده باشد، تردیدهایی وجود دارد، زیرا تا پیش از قرن دهم، مورخان مکه از محل قبر این بزرگواران در قبرستان یاد شده، سخن نگفته اند. اما بر اساس آنچه در منابع تاریخی آمده، شکی نیست که این افراد در قبرستان یاد شده دفن شده اند. و این مطلب در منابع تاریخی آمده است. ۴ - عالمان شیعه• عالمان شیعه ـ بسیاری از عالمان شیعه نیز که در مکه در گذشته یا به شهادت رسیده اند در این قبرستان مدفونند. یکی از آنها سید زین العابدین کاشانی است که از بانیان تجدید بنای کعبه در سال ۱۰۳۹ هجری است. در آن سال کعبه در سیل خراب شد و این روحانی سید، با کمک شماری دیگر آن را بازسازی کرد. ۵ - مشاهیر شیعه و سنی• مشاهیر شیعه و سنّی ـ محیی لاری در قصیده بلند خود با نام فُتُوح الحَرَمَیْن، از برخی از چهره های زاهد و صوفی یاد کرده که در این قبرستان دفن شده اند. از آن جمله شیخ علی کرمانی، خواجه فُضَیل عیاض و شیخ اسماعیل شیروانی است. لاری به قبر عبدالله بن زبیر هم اشاره کرده است. عبدالله بن زبیر در سال ۷۳ در کنار همین قبرستان توسط حَجّاج بدار آویخته شد. قبر عبدالله بن عمر نیز به گفته لاری در همین حوالی بوده است. به نقل فاکهی، مورخ شهیر مکه، فرزند عمر در باغ خرمانیه ـ جایی که اکنون شهرداری مکه است ـ دفن شده که در حال حاضر، محل قبر وی بر کسی دانسته نیست [۳]
فاکهی، اخبار مکه ج۳، ص۸۹ و۹۰.
[۴]
فاکهی، اخبار مکه ج۳، ص۹۰.
۶ - پانویس
۷ - منبعآثار اسلامی مکه و مدینه، ص۱۶۴-۱۶۷، رسول جعفریان. |